Aan de andere kant van de wereld...
…zeggen we Kia Ora als we je gedag zeggen. Dat voelt meteen al extreem welkom en gezellig. We spreken hier natuurlijk Engels met een typische kiwi tongval: hou vooral de laatste klank van het woord en de zin lang vast en zeg nooit dat het accent op dat van de 'Aussies' lijkt. En hier hoor je natuurlijk ook nog meer accenten en talen, van toeristen, van de vele Aziatische studenten en emigranten, van de Indiaanse meneer die werkt in de dairy op de hoek en in vele kiwi's is nog steeds het accent van hun voorouders te herkennen: Schots en Iers, dat zangerige krijg je er blijkbaar niet uit.
Soms hoor je duidelijk een Amerikaanse dame achter de balie en natuurlijk vind je ook de echte Brit nog terug. Zoals mijn krantenman die mij altijd zo heerlijk "Hi love" noemt. Tussen de mengelmoes van allerlei accenten en het kiwi accent dat zich ontwikkeld heeft, was er ooit 1 taal. De oertaal van Nieuw-Zeeland is Maori.
Als je hier op vakantie komt, word je begroet met Kia Ora, je zoekt een leuke plaats om te overnachten en je zult dus geconfronteerd worden met vele Maori plaatsnamen. Je zult kennismaken met of leren over de haka, je ontdekt de koru, bezoekt wellicht een marae waar je vertelt over jouw whanau en je eet vast en zeker een keer kumara chips of nog beter, je kunt meegenieten en getuige zijn van een hangi. Je ontkomt niet aan deze taal in de huidige Nieuw Zeelandse samenleving.
Dat was in het verleden wel anders, de Engelsen hebben deze taal lange tijd ontmoedigd, er werd lange tijd geen officieel onderwijs in gegeven en er is ongelooflijk veel gediscussieerd over het gebruik. Sinds 1975 wordt er ieder jaar een Maori Language Week georganiseerd door Te Taura Whiri i te Reo Maori (Maori taal commissie). Tijdens de laatste week in de maand juli zijn er speciale activiteiten, krijgen de kinderen op school meer aandacht voor de taal en worden er soms speciale kleine boekjes uitgegeven om 1 aspect van de taal beter te belichten.
Het initiatief werd destijds genomen om de taal weer onder de aandacht te brengen, om het belang duidelijk te maken en om politiek aandacht te vragen voor een officiële erkenning. In 1987 werd het Maori's een officiële taal en sinds die tijd is het steeds normaler voor kiwi's geworden om ook vele Maori woorden te gebruiken. Er zijn nu ook kohanga's; crèches en scholen waar Maori taal wordt gesproken en onderwezen en in officiële functies is het gebruikelijk om deze taal te spreken, naast het Engels dan.
Mijn eerste kennismaking met Maori taal was via een sticker op de keukenblokken van de camping: Horoia o ringa i mua o te kai, vergeet niet om je handen te wassen voor het eten. Op mijn werk nu, was ik eerst in verwarring, een vrouw sprak maar over kohanga en subsidie en nu weet ik van kinderopvang en dus begon ik haar daarover te informeren, op de gok want ze sprak over haar kinderen. Dat bleek gelukkig een goede conclusie te zijn en de informatie die ze nodig had. En zo ontdekte ik in meerdere agenda's van managers dat je bij Kai tijd geen afspraken moet boeken. Kai betekent food, tijd voor de lunch dus. En de journaalpresentator wenst je goedenavond en sluit af in het Maori's. Ook de weerman doet zijn begroetingen in deze taal.
De andere eerste kennismaking met de Maori taal is voor veel mensen tijdens de rugby wedstrijd. Als het nationale team een wedstrijd heeft, wordt er na het volkslied altijd een Haka gedaan. Een zeer oude begroetingsdans die vele teksten en vormen kent. Die van het rugby team The All Blacks is soms omstreden. Het is namelijk wel een begroeting maar ook een sportieve bedreiging. De onlangs vernieuwde haka kent de beweging van je duim langs je nek halen(= onthoofden). Een oud symbool en het zat ook zeker in de traditionele haka's.
Er is wat afgevochten hier tussen de vele iwi's (stammen) onderling en met de Engelsen. Het is nu voornamelijk sportief bedoeld maar de tegenpartij die de haka in ontvangst moet nemen, voelt zich toch minder prettig als zo'n team in het zwart tegenover je staat en als het ware vertelt dat ze je een kopje kleiner zullen maken. Vooral de Aussie buren hebben genoeg van de Haka. Maar daar trekken wij ons natuurlijk dan weer niets van aan.
Ik vind het een mooie traditie en ik kan enorm genieten van zo'n Haka. Op het vliegveld zie je het ook wel eens als neef of nicht terug keert van een lange reis start de hele familie een haka.
De bekendste Haka:
Ka mate! Ka mate!
Ka ora! Ka ora!
Tenei te tangata puhuruhuru
Nana nei i tiki mai
(I) whakawhiti te ra
A upane ka upane!
A upane ka upane!
Whiti te ra! Hi!
Ik ben in deze maand september even terug in Nederland. En omdat ik ben opgegroeid met "Pim zat op een paddenstoel" (en dan ben ik dus even kwijt wat tegenwoordig de juiste spelling is met of zonder N) is het heel gezellig om dit landje af te reizen per trein en bus en dan al die bekende klanken weer te horen. Ik loop de winkel in en zeg Goedendag, voor welk bedrag, wat krijg ik terug, graag gedaan en dag. Ineens valt me op hoe vaak wij de G gebruiken en dat deze inderdaad zo hard klinkt. "Dag" klinkt inderdaad als een kriebelhoest achter in de keel die eruit moet. Mijn kiwi collega's vragen om Nederlandse woorden en ze vinden het leuk om te luisteren als ik in het Nederlands aan de telefoon hang. Zo uitheems. Voor hen dan hè. Ik ontdek bij hen hoe lastig het is om Nederlands te leren.
Ik leg vaak aan de kiwi's uit over onze taal en de accenten, het Nederlands is bijzonder ingewikkeld als tweede taal en ik moet ze daarbij dan ook nog ontmoedigen door duidelijk te maken dat je ook in Limburg, Brabant of Amsterdam terechtkunt komen en dat je dan niet zoveel begint met je ABN. Laat staan als je gaat zeilen in Friesland. Voor mij is die taal namelijk ook vertrouwd. Met een Friese vader en een Rotterdamse moeder had ik een mooi orkest thuis aan de eettafel. Ik hoor nu weer de gesprekken in de trein en op het terras (wat is het nog lekker weer hier) en ik doe een poging om die kiwi gewoonte er in te gooien hier: goedemiddag hoe gaat het met u (how are you) en per ongeluk heb ik heel veel mensen bedankt met cheers en ta, dat is er blijkbaar nu al heel moeilijk uit te krijgen.
Het valt me op dat jullie zo veel praten en bellen, die mobiele telefoon lijkt gekleefd aan het oor en wat zijn we allemaal lekker druk hier (twee jaar weg geweest hè, dan valt dat reuze op) iedereen zit en staat te bellen en te gebaren tijdens het gesprek of zit in een hoekje te 'palmen'. Van alles kun je mee genieten in trein en bus, vaak met de grootst mogelijke onzin als "waar ben jij nu, ik hier en ik zie je dan daar, ja tot zo. "Ja, hij is dus net als X, hij zorgt dus niet goed voor zich zelf en daar heb ik nou net de relatie met IJ voor uitgemaakt en dus moet ik niet aan X beginnen, vind je ook niet?" En wij praten snel en vlug en ook behoorlijk met onze handen.
Maori's nemen de tijd voor een verhaal en een gesprek. Ik moest en moet mij zelf soms behoorlijk afremmen bij het praten met Maori's, ik merkte dat ik ook in het Engels al behoorlijk mijn verhaal aan het afratelen ben. Niet doen hè, te druk, te Hollands. Ik gun mijzelf ook te weinig tijd om deze taal echt goed te leren. Ik probeer het te volgen via de televisie (www.maoritelevision.com) maar ik kan er geen chocolade van maken. Ik herken geen klanken, geen woorden en ik heb dus ook geen idee waar de beste man het over heeft. Deze taal staat te ver van me af.
Er is geen Europees woord in te herkennen. En het venijn zit hem in de uitspraak: de i klinkt als de Engelse e als in "eat" of soms zoals in het Engelse "heel", een o kan worden uitgesproken als onze o maar ook als ou en de u als u maar ook als eu. Ng as in singer and wh as the f in feather. Lastig!
Maori voor beginners:
Het alfabet: a e h i k m n ng o p r t u w wh
Aotearoa New Zealand
No whea koe? Where are you from?
No (…) ahau I'm from (…)
He aha te wa? What's the time?
Kei te pehea koe? How are you?
Kei te pai. Good
He pia maku I'd like a beer
Ka kite ano See you later
Kia ora ra Thanks a lot
Ka tino pai That's great
Whanau Family
Wil je een leuke Maori versieren of hoor je hem dit vragen?: Pai ana ki a koe mehemea ka hoko inu au mau? Kan ik je een drankje aanbieden?
En als je hem niet leuk vindt, zeg je beleefd: Kaore, engari pehea ke whiwhi i te moni? Nee, dankjewel maar kan ik wel je geld krijgen dan? Wil je zijn telefoonnummer weten? He aha to nama waea korero? Of wil je meteen zeggen dat je van hem houdt: Kei te aroha au I a koe (I love you). En mocht de vakantieliefde opbloeien, doe het dan wel veilig: He arai waitatea ou? (Heb jij condooms?). En als hij je dan ten huwelijk vraagt, klinkt dat zo: Marena mai koe ki a au?
En aankomende vrijdag voor mij:
Hoki mai ki te kainga Come back/return home
Succes met oefenen en als buitenlander mag je veel fouten maken, er wordt niet om je gelachen en soms zullen ze je ook niet verbeteren want je poging wordt al zeer gewaardeerd! Ka rawe te korero Maori (= Maori spreken is leuk!).
Mahuru (September)
Norma Kloosterman
Otautahi (Christchurch)
Norma Kloosterman
