In Nieuw-Zeeland kan zo'n 99% lezen en schrijven en dit is te danken door de vraag van de Europese kolonisten naar 'vrij, openbaar en verplicht onderwijs' in het nieuwe land. Er werden leesmethoden ontwikkeld en kinderboeken geschreven die over de hele wereld worden gewaardeerd.
Er worden elk jaar literaire festivals, schrijver- en lezerprogramma's en lezingen georganiseerd. Vooral in Wellington trekken deze een groot publiek. Al sinds de komst van de eerste Europese kolonisten heeft Nieuw-Zeeland regelmatig de aandacht weten te trekken op het gebied van literatuur.
Nieuw-Zeelandse schrijvers
Toen rond 1860 Nieuw-Zeelandse schrijvers op begonnen te vallen kwamen hun boeken niet rechtstreeks uit Nieuw-Zeeland zelf, maar uit Engeland. Dit was omdat er in die tijd nog geen uitgeverijen in Nieuw-Zeeland waren.
Het boek 'Erewhon' (1872) van Sanuel is een klassieker over zijn leven op het Zuidereiland. 'The long white cloud' (1898) van William Pember Reeves is een geromantiseerde geschiedenis van Nieuw-Zeeland en een mooie beschrijving van het koloniale leven is 'The story of a New Zealand river' (1920) van Jane Manders.
Katherine Mansfield
De internationaal meest bekendste schrijfster van Nieuw-Zeeland is Katherine Mansfield (1888 - 1923) en betekende een nieuw begin van de Nieuw-Zeelandse schrijftraditie. Ze was geboren in Wellington maar vetrok op haar 19e naar Engeland. Hier bracht ze de rest van haar leven door, afgewisseld met Frankrijk, en schreef ze als 'Bliss' (1920) en 'The Garden-Party' (1922). Haar boeken zijn gebaseerd op haar jeugd in Nieuw-Zeeland en worden gekenmerkt door haar scherpe observatie van het menselijk gedrag. Ze werd slechts 34 jaar oud en stierf aan tbc. Je kunt haar geboortehuis bezichtigen in het noorden van Wellington aan de Tinakori Road.
Er ontstond onder de Kiwi-schrijvers en dichters een kenmerkende Nieuw-Zeelandse stijl: er werd een lokaal idioom gebruikt en er werden verwijzingen gemaakt naar de karaktereigenschappen van de kolonisten en het ruwe landschap. Ook werden de schrijvers kritischer ten opzichte van hun eigen land en hun boeken scherper. Voorbeelden van deze schrijvers zijn Frank Sargeson, John Mulgan en Roderick Finlayson.
Historicus Keith Sinclair stelde in 'A history of New Zealand' (1961) de heersende ideeën over de geschiedenis van Nieuw-Zeeland aan de kaak. Hij bekritiseerde het primitivisme en de bevoordeelde interpretaties van de verdeling van het land en de daaruitvolgende conflicten. Een andere internationaal beroemde schrijfster is Janet Frame met onder andere 'Owls don't cry' (1957) en haar autobiografische trilogie 'To the Is-land', 'An Angel at my Table', en 'The Envoy from Mirror City' (1982 - 1985).
Kritische werken
Tegenwoordig schrijven veel auteurs over raciale en sociale verhoudingen in Nieuw-Zeeland. De historische schrijver Maurice Shadbolt is hier een goed voorbeeld van. Hij schreef onder andere 'The Season of the Jew' (1986) dat door de 'New York Times' als een van de beste boeken van het jaar daarop werd gekozen. Het behandelt de oorlog aan de Oostkust tussen verschillende Maori-stammen en de blanke kolonisten. Keri Hulme won in 1985 de prestigieuze Engelse Booker Prize met 'The Bone People' (1984).
Maori-schrijver Alan Duff schreef beschreef met 'Once were warriors' (1990) de schrijnende situatie van Maori in de Nieuw-Zeelandse maatschappij. Dit boek en de verfilming ervan was voor velen een eye-opener over de huidige situatie van veel Maori. De nieuwste internationaal succesvolle Kiwi-schrijvers zijn Elizabeth Knox (met oa 'The Vinter's Lock' uit 1999), Emily Perkins (met oa 'Not her real name' uit 1996), Kapka Kassabova (met oa 'Reconnassaince' uit 2000) en Sia Figiel (met oa 'Where we once belonged' uit 1996).
