De Maori kunsten hebben een ingewikkeld en gevarieerd karakter die ver van de westerse kunsten af lijkt te staan. Deze stamt af van de Zuidzee-Eilanden waar zij voor hun komst naar Nieuw-Zeeland woonden. Toen ze in hun nieuwe land aankwamen ontwikkelden zij nieuwe taalvarianten en kunstuitingen die werden aangepast aan de klimatologische omstandigheden en het landschap van Nieuw-Zeeland. Zo konden ze door de aanwezigheid van bossen met gigantische bomen naast kano's ook gemeenschapshuizen bouwen en deze met allerlei houtsnijwerken versieren.
Tot de komst van de Europese kolonisten kenden de Maori's geen schrift, moest alles oraal worden doorgeven. Hierdoor kent de Maori een rijke cultuur met redenaarskunsten, zang en dans waarmee oude kennis werd doorgegeven. Hierdoor werden rituelen als begroeting, afscheid en uitdaging in stand gehouden. Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw werd er in Nieuw-Zeeland steeds meer aandacht besteed aan de Maori-identiteit. Er ontstond interactie tussen zowel Maori als Europese kunsten. Voorbeelden hiervan zijn de werken van Colin McCahon en Roby Kahukiwa.
Siersnijwerk
De Maori's staan bekend om hun indrukwekkende siersnijwerken. Al tijdens hun periode in de Pacific werden allerlei steensoorten en obsidiaan versierd met snijwerk waardoor er allerlei gereedschappen werden gecreëerd. Door de overvloed aan hardhout zie je veel houtsiersnijwerk, onder andere in de vorm van panelen op gemeenschapshuizen, versierde kano's, gereedschap en houten beelden. Vaak wordt de mens uitgebeeld met een vergroot hoofd omdat een exacte kopie van de mens een belediging van de menselijke creatie van de goden zou zijn.
Zang en dans
Zang (waiata) en dans (haka) zijn essentieel voor de Maori-cultuur. Op deze manier werden en worden nog steeds traditionele Maori-gebruiken evenals hun geschiedenis en verhalen doorgeven. Zowel mannen als vrouwen tonen bij allerlei gelegenheden hun zang- en danskunsten. Er wordt vaak muziekgemaakt met oude houten blaasinstrumenten en trommels maar tegenwoordig is de gitaar ook niet meer weg te denken uit de Maori-muziekcultuur.
De dansbewegingen verschillen duidelijk tussen de mannen en vrouwen. Zo zijn die van de mannen vrij woest tijdens typische oorlogsdansen. Je hoort een hoop gebrul en worden tongen uitgestoken om de vijand te imponeren. Deze dans wordt onder andere opgevoerd tijdens wedstrijden van de All Blacks, het nationale rugbyteam. De 'poi' is een sierlijke dans is en alleen voorbehouden aan de vrouwen.
Het meest bekende Maori-lied is 'Pokarekare Ana'. Het is afgeleid van een gedicht van de leider van de Ngati Kahungunu-stam en gaat over de Romeo en Julia van de Maori: Hinemoa en Tomoana. Bijna iedereen in Nieuw-Zeeland kent dit lied. Vaak worden alleen de eerste paar regels gezongen maar 'Pokarekare Ana' kent meerdere verzen. De eerste regels en het refrein gaan zo (met de Engelse vertaling):
Pokarekare ana nga wai o Rotorua
Troubled are the waters of Rotorua
Whiti atu koe, e hine, marino ana e
If you cross them, maiden, they will be calm
E hine e, hoki mai ra
Come back to me , maiden
Ka mate ahau i te aroha e
I will die for love of you
Tatoeages
Een typisch voorbeeld van Maori-kunst is de tatoeage. De hogere klasse onder de Maori's versieren hun lichaam, met name hun gezicht, met moko: het krassen van lijnen in de huid die vervolgens met pigment worden gevuld. Vrouwen mogen alleen hun kin en hun lippen versieren. De traditie is de laatste tijd nieuw leven ingeblazen en zijn veel jonge Maori's trots op hun moko.
Jade
Jade heeft een belangrijke spirituele betekenis voor de Maori's. Zij geloven dat deze smaragdgroene steen, ook wel greenstone genoemd, dat iedere drager er kracht aan geeft en hun krachten worden doorgegeven naar de nieuwe dragers. Maori's noemen jade 'pounamu' en zij maken er niet alleen sieraden van, maar ook gereedschappen en wapens omdat dit in de geschiedenis het hardste materiaal was dat ze kenden.
Jade wordt in alpiene breuklijnen onder grote hitte en druk gevormd. De stenen spoelen uiteindelijk van de eroderende bergen in de rivieren van de West Coast. Al eeuwen zoeken Maori's koortsachtig hier naar deze spirituele stenen tijdens maandenlange expedities.
Architectuur
De gemeenschapshuizen van de Maori's - de marae - hebben een typische architectuur. Deze gebouwen hebben één groot zadeldak op in de grond verankerde palen die zijn versierd met fraai houtsnijwerk. De gevellijsten en dakpatronen symboliseren de Maori-geschiedenis, het geloof in goden en geesten van voorouders en de hiërarchische stammenstructuur van de Maori's. De muren zijn van gevlochten riet. Enkele schitterende marae kun je onder andere zien in Rotorua, Waitangi, Te Kaha, Wellington en Auckland op het Noordereiland.
Rotskunst
In het zuiden van Canterbury, in het noorden van Otago en bij Lake Taupo zijn enkele bijzondere rotstekeningen van Maori's te zien. Hoewel Maori's eerder nauwelijks figuratieve kunst tentoonspreidden, zijn er in deze tekeningen duidelijk de uitgestorven moa en hybride figuren gebaseerd op zeedieren als de walvis te herkennen.
Er wordt aangenomen dat de rotsen en grotten waar deze tekeningen te zien zijn, door vroegere Maori's als tijdelijke accommodatie werden gebruikt tijdens hun jacht op onder andere moa's. De rotskunst is niet alleen van eeuwen geleden want er zijn ook afbeeldingen van schepen te zien die aangeven dat er ook tekeningen zijn aangebracht na de Europese kolonisatie van Nieuw-Zeeland.
Bone Carving
Heel populair in Nieuw-Zeeland, en dan vooral bij de Maori's, is bone-carving. Het klinkt waarschijnlijk heel vreemd, maar hierbij worden de botten gebruikt om bepaalde kunstvormen te maken. Oorspronkelijk worden bone-carvings van walvistanden gemaakt, maar sinds het verbod op walvisvangst worden tegenwoordig botten van koeien gebruikt.
De bekende "surfkettinkjes" (zwart touwtje met witte hanger) zijn er een voorbeeld van, hoewel deze ook vaak van plastic gemaakt worden. Voordat je de botten kunt bewerken dienen deze eerst lang gekookt te worden. Zo komt het beenmerg los en worden de botten klaargemaakt voor gebruik. Met speciale apparatuur kun je de botten tot elke gewenste vorm maken.
Bone-carving gaat als volgt in zijn werk: eerst teken je de gewenste vorm op het stukje bot. Met een speciale schuurmachine en verschillend gereedschap bewerk je het stukje bot totdat de gewenste vorm is bereikt. Hierna kun je het bot versieren, door bijvoorbeeld met een speciaal apparaat iets te graveren en dat later met inkt opvullen. Je kunt hierbij denken aan je naam of iets dergelijks.
Vaak worden er ook stukjes Paua's (een parelmoerkleurige Nieuw-Zeelandse schelp) in verwerkt. Je maakt dan een beginnend gaatje in het bot, waarna je een stukje paua in dezelfde vorm erin plakt. Wanneer dit alles is gedaan, maak je je kunstwerk af door het botje te schuren met heel fijn schuurpapier en wat water. Dit doe je net zo lang tot het stukje bot glad en glimmend wordt. En voilá, zie hier je bonecarving!
Harakeke Basket Weaving
Harakeke Basket Weaving is het vlechten van manden met een soort vlas door de Maori. Eerst worden de bladeren van vlasachtige planten in lange repen gesneden en vervolgens zigzaggend gevlochten. Hierbij worden er tegelijkertijd allerlei patronen en versiersels verwerkt die allerlei unieke betekenissen hebben. Maori's zijn hier erg behendig in en binnen no time is de mand klaar.
Vroeger werd deze kunst voornamelijk gebruikt om de bekende 'kete' (manden) te maken, waarin voedsel en eigendommen werden vervoerd. Tegenwoordig wordt er van alles gevlochten, van manden tot versiersels en van tassen tot matten.
Wil je zien hoe het vlechten in zijn werk gaat? Bezoek dan eens een marae (Maori gemeenschapshuis) of een van de Maori-dorpjes die nog steeds in Nieuw-Zeeland te vinden zijn. Ook kan je zelf aan de slag gaan met vlas en thuiskomen met je eigen gevlochten souvenir. Volg dan een Harakeke Raranga workshop. Deze en andere workshops kun je in Nieuw-Zeeland vinden via Creative Tourism.
