De Maori's zijn de inheemse bewoners van Aotearoa, zoals zij Nieuw-Zeeland noemen. Momenteel noemt 14% van de Nieuw-Zeelandse bevolking zich Maori. Hun bijzondere cultuur heeft een sterke stempel gedrukt op de huidige Nieuw-Zeelandse cultuur. Je ziet en hoort veel Maori-elementen terug in onder andere zang, dans, taal en plaatsnamen.
Pa en marae
Ongeveer duizend jaar geleden kwamen zij aan na een lange reis van de Haiwaiki-eilanden in de Grote Oceaan. Door de eeuwen heen leefden vele Maori-stammen in pa's (versterkte dorpen) waar zij zichzelf voorzagen van eten en drinken. In deze gemeenschappen genoten de stamleiders en priesters het meeste gezag. De stam werd vernoemd naar de voorvader van de stam, bijvoorbeeld Ngapuhi, dat afstammelingen van Puhi betekent. Deze stam is tegenwoordig de grootste stam in Nieuw-Zeeland met meer dan 100.000 leden.
In het midden van alle pa's stond een 'marae': een gemeenschapshuis met een grote open plaats. Maori's geloven dat hierin hun voorouders verder leven en is de plek waar alle stamleden samenkomen en ceremonies houden. Wanneer er behoefte aan meer voedsel en land was, werden er andere stammen aangevallen. Dit ging er vaak heftig aan toe. Er werden wapens van steen, hout en been gebruikt en de verslagen vijand werd als slaaf ingelijfd en soms zelfs opgegeten.
Toen aan het einde van de 18e eeuw Nieuw-Zeeland werd gekoloniseerd, veranderde er veel voor de Maori's. Er werden grote stukken land afgepakt en hun cultuur werd ondergewaardeerd. Ook poogden zendelingen Maori's te bekeren tot het Christendom.
Religie
De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor de traditionele Maori-cultuur gekomen. Deze opleving van deze cultuur wordt ook wel Maoritanga genoemd. De Maori-cultuur is rijk en gevarieerd. Hierin speelt voorouderverering een belangrijke rol evenals het geloof in goden. Deze goden vertegenwoordigen de hemel, zee, bergen en oorlog. Andere belangrijke zaken zijn het geloof in de levenskracht (mairu), de geest (wairua) en de spirituele kracht (mana).
Mythes spelen in een belangrijke rol in de traditionele Maori-religie. Het ontstaan van de aarde zien ze zo: in het begin was er niets en dit niets noemen ze Te Kore. Na negen periodes van Te Kore kwam Te Ata, de zonsopgang. Uit de schoot van de duisternis ontstond Ranginui, de hemelvader, en Papatuamaku, Moeder Aarde. Zij werden verenigd en kregen veel kinderen. Deze kinderen richtten de wereld verder in.
Het ontstaan van Nieuw-Zeeland is ook een belangrijke legende binnen de Maori-cultuur. Lang na de creatie van de wereld ging halfgod Maui uit Hawaiki op zee vissen. Samen met andere bewoners van Hawaiki voer hij in een kano een heel eind weg van zijn geboorte-eiland. Na een tijdje varen pakte Maui zijn magische vishaak, bevestigde deze aan een stuk touw en wierp deze in de oceaan. Hij ving een immense vis die hij versloeg met jade. De vis veranderde toen in het Noordereiland, dat door de Maori's Te Ika a Maui wordt genoemd, oftewel 'De vis van Maui'. Het Zuidereiland symboliseert de kano van Maui: Te Waka o Maui. Stewart Island vormde het anker van deze kano: Te Punga a Maui.
Vele jaren later, tussen 850 - 950, vertrok zeevaarder Kupe van Hawaiki richting Nieuw-Zeeland. Toen hij het land zag hing er laaghangende bewolking overheen. Hij noemde het nieuwe land 'Aotearoa', dat 'het land van de lange witte wolk' betekent.
Maoritanga
Vroeger was er binnen de Maori-stammen een duidelijke scheiding in klassen, maar tegenwoordig zijn Maori's meer geïntegreerd in de Nieuw-Zeelandse samenleving en is er meer gelijkheid. Hoewel de traditionele Maori-cultuur in Nieuw-Zeeland lange tijd nauwelijks werd erkend, is er nu sprake van een inhaalrace, de Maoritanga. Veel Maori's laten de cultuurspecifieke kenmerken, zoals gigantische tatoeages, met trots zien. Ook is er veel aandacht voor de oude mythes en legendes.
Door de eeuwen heen werden deze oraal doorgegeven omdat de Maori-cultuur geen schrift kende. Verhalen en tradities werden levend gehouden door middel van zang, dans, muziek en houtsnijwerken. Nu kennen Maori's wel het schrift en worden de verhalen opgeschreven in verhalen en gedichten.
Vandaag de dag is het 'Maori zijn' een individuele keuze geworden. Mensen zijn niet meer genetisch Maori maar verklaren zichzelf Maori. Dit komt onder andere doordat de 'volbloed Maori' bijna niet meer bestaat door de inmenging van andere culturen. Of iemand Maori is hangt af waar die persoon zich het meest mee verbonden voelt. Net als in veel andere multiculturele landen identificeren veel Nieuw-Zeelanders zich met meer etnische groepen. Vanwege de grotere aandacht voor de Maori-cultuur, zijn er veel Maori-verenigingen opgericht, zoals sportclubs en theatergroepen. Hierdoor ontstaat er een groeiend gemeenschapsgevoel en zeggen veel Maori's hun 'nqakau Maori' weer te voelen, hun Maori-hart in hun voorouders, cultuur en land.
Taal
Door de Maoritanga is er ook erkenning gekomen voor de Maori-taal. Deze taal is naast het Engels een officiële taal in Nieuw-Zeeland en wordt er zelfs onderwijs in gegeven.
Het Maori kent veel overeenkomsten met Polynesische talen en enkele Indonesische dialecten. Het Maori-alfabet kent slechts vijftien letters: A, E, I, K, M, N, O, P, R, T, U, W, NG en WH. De taal leek ten dode te zijn opgeschreven en werd lang alleen door oudere Maori's en tijdens ceremonies gebruikt. Maar de laatste jaren is er meer aandacht voor het Maori gekomen. Zo wordt er op scholen door heel Nieuw-Zeeland heen Maori-lessen gegeven, zijn er televisieprogamma's in het Maori en zijn plaatsnamen omgedoopt in een Maori-naam. Op veel plekken komen Maori's bij elkaar om elkaar aloude Maori-tradities, verhalen en de taal aan elkaar door te geven zodat deze niet verloren gaat.
Het Maori kan redelijk ingewikkeld zijn om uit te spreken omdat een voorgaande letter vrijwel altijd de uitspraak van een volgende letter sterk beïnvloedt. Maar verdeel je de woorden in afzonderlijke lettergrepen, zul je merken dat de uitspraak je verrassend gemakkelijk af gaat. Je kunt je vasthouden aan enkele regels:
De A wordt uitgesproken als de A in het Engelse woord 'rather'.
De E wordt uitgesproken als de E in het Engelse woord 'ten'.
De I wordt uitgesproken als de EE in het Engelse woord 'seen'.
De O wordt uitgesproken als de O in het Engelse woord 'border'.
De U wordt uitgesproken als de OO in het Engelse woord 'bloom'.
De aan elkaar gekoppelde letters AE en AI worden uitgesproken als de Y in het Engelse woord 'sky'.
De aan elkaar gekoppelde letters EA worden uitgesproken als de EA in het Engelse woord 'bear'.
De aan elkaar gekoppelde letters NG worden uitgesproken als de NG in het Engelse woord 'singing'.
De aan elkaar gekoppelde letters WH worden uitgesproken als een harde F.
Hier volgen een paar Maori-groeten:
Kia ora - goedendag / veel succes / het ga je goed
Tena koe - hallo (tegen één persoon)
Tena korua - hallo (tegen twee personen)
Tena koutou - hallo (tegen drie personen of meer)
Haere mai - welkom
Haere ra - tot ziens van achterblijver tegen vertrekkende
E noho ra - tot ziens van vertrekkende tegen achterblijver
Enkele Maori-woorden:
Aoteroa - land van de lange witte wolk (Maori-naam voor Nieuw-Zeeland)
Whare - huis
Hui - bijeenkomst
Pa - versterkt dorp
Ara - pad of weg
Marae - verzamelplaats
Motu - eiland
Roto - meer
Wai - water
Ana - grot
Maunga - berg
Awa - rivier of vallei
Whanga - haven of baai
Atua - god of geest
Tangata - mensen
Tane - man
Wahine - vrouw
Kai - voedsel
Nui - groot(s)
