Nieuw-Zeeland is een zelfstandig land en kent een parlementaire democratie. De regering is gezeteld in de hoofdstad Wellington in het karakteristieke gebouw 'The Beehive'. Het land kent geen geschreven grondwet. De staatsinrichting en de daaruit volgende bevoegdheden, plichten en verantwoordelijkheden zijn vastgelegd in gerechtelijke uitspraken, een aantal statuten en in de 'UK Act to Grant a Representative Constitution to the Colony of New Zealand' uit 1852.
Parlement
Het politieke stelsel heeft een parlement met één kamer met 120 leden - het Huis van Afgevaardigden - waaruit een kabinet van twintig ministers wordt gekozen. Dit kabinet vormt samen met de gouverneur-generaal de uitvoerende machtsinstantie. De leider van dit kabinet is de minister-president die verantwoordelijk is voor het werk van alle ministers.
Momenteel is dit Helen Clark van de centrumlinkse Labour Party. De rechterlijke machtsinstantie is in handen van de gerechtshoven.
Zestig leden worden via algemeen kiesrecht gekozen en 55 leden via partijlijsten. In de statuten staat dat er vijf Maori in het Huis van Afgevaardigden moeten zitten. Om de drie jaar kiest elke Nieuw-Zeelander boven de 18 jaar de leden van het Huis van Afgevaardigden. Hiervoor hoef je geen staatsburgerschap te hebben. Iedereen heeft twee stemmen: één stem om op een partij te kiezen en één stem om op een persoon te stemmen.
Elk parlementslid representeert een bepaald kiesdistrict. De regering wordt dan gevormd uit de winnende partijen. De verliezende partijen vormen de oppositie die de regering controleert en bekritiseerd. Lang was er in Nieuw-Zeeland een twee-partijensysteem met de centrumlinkse Labour Party en de centrumrechtse National Party. Tegenwoordig zijn er zeven partijen in het parlement vertegenwoordigd en wordt de coalitie gevormd door de Labour Party en de linkse Alliance Party.
De Kroon
Nieuw-Zeeland is lid van het Britse Gemenebest en daarom erkent het land de Britse koningin Elizabeth II als constitutioneel staatshoofd. Haar officiële titel in Nieuw-Zeeland is dan ook 'Queen of New Zealand'. Echter, zij heeft geen actieve rol bij de uitvoering van de regering en wordt vertegenwoordigd door de gouverneur-generaal.
Deze persoon wordt om de vijf jaar benoemd en is verantwoordelijk voor de uitvoering van de openbare functies van de Kroon waaronder het uitvoeren van een aantal ceremonieën, het bijeenroepen van het parlement en het aanstellen van ministers. Ook moet hij of zij goedkeuring geven aan elk wetsontwerp dat door het parlement wordt aangenomen. Maar veel invloed heeft de gouverneur-generaal niet: alles wat hij of zij doet is op advies van de ministers.
Politieke vernieuwingsdrang
Een typisch kenmerk van de Nieuw-Zeelandse politiek is de vernieuwingsdrang. Zo was Nieuw-Zeeland in 1893 het eerste land ter wereld waar het stemrecht voor vrouwen werd ingevoerd. Vier jaar later kwam er verplicht, gratis onderwijs en in 1938 was er voor iedereen een gratis ziekenfonds, pensioen en een liberaal sociaal welzijnsplan. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werden er in het parlement wetten aangenomen die zorgden voor criteria voor de kwaliteit van de publieke sector.
Ook wordt de Nieuw-Zeelandse politiek gekenmerkt door de groene politieke standpunten ten opzichte van de rest van de wereld. Zo wordt er een krachtig anti-kernwapenbeleid gevoerd. In 1985 ontzegde het land Amerikaanse oorlogsschepen met kernwapens toegang tot de Nieuw-Zeelandse havens waardoor het eerder gesloten ANZUS-verdrag met de VS en Australië werd opgeschort. Een jaar later nam Nieuw-Zeeland een atoomvrij standpunt in wat resulteerde in neutraliteit ten opzichte van de VS en Groot-Brittannië.
In 1995 verzette het land zich heftig tegen de Franse atoomproeven op Mururoa in de Stille Oceaan. Ook is er in Nieuw-Zeeland de Resource Management Act aangenomen. Dit is een wet die iedereen in Nieuw-Zeeland verplicht zorgvuldig om te gaan met het milieu evenals met het culturele en historische erfgoed van het land. Nieuw-Zeeland loopt met deze wet mondiaal voorop wat betreft beleid ten aanzien van toerisme en natuurbeheer.
